Thổ lâu Phúc Kiến, hay còn gọi là “Tulou,” là một bảo vật kiến trúc và văn hóa độc đáo của Trung Quốc. Những công trình đất lớn này đã tồn tại hàng trăm năm và vẫn tiếp tục là một phần quan trọng của di sản văn hóa Trung Quốc.
Thổ lâu Phúc Kiến không chỉ là các ngôi nhà độc đáo mà còn là biểu tượng của sự đoàn kết và sự chia sẻ trong cộng đồng. Trong bài viết này, chúng ta đã khám phá sự xuất hiện, lịch sử ban đầu, tầm quan trọng, mô hình kiến trúc độc đáo và những cụm thổ lâu nổi tiếng ở Phúc Kiến, Trung Quốc.
Thổ lâu Phúc Kiến là gì?
Giới thiệu về thổ lâu Phúc Kiến
Thổ lâu Phúc Kiến (Fujian Tulou), hay còn được gọi là “tulou,” là một loại kiến trúc truyền thống độc đáo của người dân dân tộc Hakka – Khách Gia tại tỉnh Phúc Kiến, Trung Quốc.
Thổ lâu là một loại tòa nhà đất nền nhiệt đới, và chúng thường được xây dựng từ đất, gỗ, và đá với kiểu dáng hình tròn hoặc hình vuông lớn.
Đặc điểm nổi bật của thổ lâu Phúc Kiến là khả năng chứa hàng trăm gia đình và cư dân trong một không gian chung, thể hiện sự đoàn kết và an ninh trong cộng đồng.
Sự xuất hiện và lịch sử ban đầu của thổ lâu Phúc Kiến
Thổ lâu Phúc Kiến xuất hiện và đã được xây dựng phát triển trong thời gian từ thế kỷ 13 kéo dài hàng trăm năm đến tận thế kỷ 20. Hiện nay, người dân Trung Quốc vẫn còn duy trì việc sinh sống và sinh hoạt hằng ngày trong thổ lâu.
Sự ra đời của thổ lâu Phúc Kiến bắt nguồn từ nhu cầu của cư dân người Khách Gia (Hakka) trong vùng núi Phúc Kiến.
Trước đây, vùng này thường xuyên bị tấn công bởi bọn cướp và xâm lược, và do đó, cư dân địa phương đã phải tìm cách để bảo vệ và tự vệ chống lại những mối đe dọa này. Thổ lâu là sản phẩm của sự sáng tạo và đoàn kết của cộng đồng người Khách Gia.
Các tòa nhà thổ lâu Phúc Kiến đầu tiên được xây dựng làm nơi ẩn náu và tự vệ vào thời kỳ loạn lạc.
Thông qua sự hợp tác của nhiều gia đình trong cùng một thế hệ hoặc cùng một dòng họ, họ xây dựng những công trình kiến trúc độc đáo với kiểu dáng và cấu trúc đặc biệt.
Trong suốt lịch sử phát triển của thổ lâu Phúc Kiến, kiến trúc này đã trải qua nhiều giai đoạn xây dựng và phát triển, từ những ngôi nhà đơn giản ban đầu đến các tòa nhà lớn hơn và phức tạp hơn trong những thế kỷ sau.
Đối với người Khách Gia, thổ lâu không chỉ là nơi ở, mà còn là biểu tượng về sự đoàn kết gia đình và vùng đất của họ.
Tầm quan trọng của thổ lâu Phúc Kiến trong văn hóa và kiến trúc Trung Quốc
Thổ lâu Phúc Kiến không chỉ là những tòa nhà độc đáo mà còn là biểu tượng của sự đoàn kết, bền vững và sự sáng tạo của con người Trung Quốc trong việc xây dựng mô hình nhà ở cộng đồng.
Trước hết, chúng thể hiện sự đoàn kết gia đình và dòng họ trong văn hóa người Khách Gia. Thổ lâu không chỉ là nơi ở của các gia đình mà còn là nơi mà hàng thế hệ người thân tổ tiên và con cháu tụ họp, thể hiện sự gắn kết mạnh mẽ giữa các thế hệ trong một gia đình.
Ngoài ra, thổ lâu Phúc Kiến cũng thể hiện sự sáng tạo kiến trúc của người Trung Quốc. Cấu trúc vòng đồng tâm của chúng, với những tầng cao và hành lang liên kết, là một ví dụ xuất sắc về thiết kế và kỹ thuật xây dựng.
Chúng thể hiện sự tinh tế tỉ mỉ trong việc sử dụng vật liệu tự nhiên và thích nghi với môi trường núi non khắc nghiệt.
Từ góc độ lịch sử, thổ lâu là một phần quan trọng của di sản văn hóa Trung Quốc, làm dấu ấn về thời kỳ loạn lạc và sự đoàn kết của cư dân địa phương trong việc tự vệ khỏi sự tấn công của bọn cướp và xâm lược. Chúng đại diện cho lòng tự hào dân tộc và khả năng chống chọi với khó khăn.
Cuối cùng, thổ lâu Phúc Kiến đã trở thành điểm đến hấp dẫn cho du khách và nhà nghiên cứu, giúp bảo tồn và lan truyền một phần quan trọng của di sản văn hóa Trung Quốc đến thế hệ sau.
Đọc thêm >>>
Kiến trúc và đặc điểm chung của thổ lâu Phúc Kiến
Kiến trúc độc đáo của thổ lâu Phúc Kiến
Cách bố trí của thổ lâu Phúc Kiến tuân theo truyền thống nhà ở của người Trung Quốc về khái niệm “đóng bên ngoài, mở bên trong”: một bức tường bao quanh với các khu sinh hoạt xung quanh ngoại vi và một sân chung ở trung tâm.
Một ngôi nhà nhỏ ở trung tâm, mặt tiền thoáng rộng, dùng làm nơi thờ cúng tổ tiên, lễ hội, hội họp, cưới hỏi, tang lễ và các nghi lễ khác.
Sơ đồ mặt bằng tầng trệt bao gồm các hình dạng như hình tròn, hình bán nguyệt, hình bầu dục, hình vuông, hình chữ nhật và hình ngũ giác không đều.
Nền của tòa nhà thổ lâu Phúc Kiến được xây bằng đá lát trên nền đất nén chặt, thành hai đến ba tầng. Có một đường thoát nước hình tròn xung quanh phần móng trên cùng để ngăn nước mưa làm hỏng tường thổ lâu.
Tầng trên cùng của những tòa nhà bằng đất này có lỗ súng nhằm mục đích phòng thủ. Thổ lâu được bao phủ bởi mái ngói với mái hiên rộng. Mái hiên thường dài khoảng hai mét, chiều dài này sẽ bảo vệ tường đất khỏi bị hư hại do nước mưa từ mái hiên đổ xuống.
Các tòa nhà bên trong nhỏ hơn thường được bao bọc bởi những bức tường ngoại vi khổng lồ. Mỗi căn nhà được phân bổ theo chiều dọc cho các gia đình, mỗi gia đình sẽ có hai hoặc ba phòng ở mỗi tầng.
Mỗi thổ lâu Phúc Kiến chứa hội trường, nhà kho, giếng nước và khu vực sinh hoạt, toàn bộ cấu trúc của nó giống như một thành phố nhỏ kiên cố.
Các bức tường được xây nghiêng về phía trung tâm để lực hấp dẫn tự nhiên đẩy các bức tường lại với nhau. Phương pháp nghiêng vào trong này cũng được sử dụng trong việc xây dựng chùa Fogong.
Độ dày của bức tường thổ lâu giảm theo chiều cao như được chỉ định trong Yingzao Fashi.
Hai tầng dưới của thổ lâu Phúc Kiến kiên cố không có cửa sổ cũng như lỗ súng, cửa sổ chỉ mở từ tầng ba đến tầng năm, vì các phòng ở tầng dưới thường dùng làm kho chứa đồ của gia đình và các tầng trên là nơi sinh hoạt.
Đọc thêm >>>
Đặc điểm về kích thước, vật liệu, và trang trí thổ lâu
Thổ lâu Phúc Kiến thường là một tòa nhà đất lớn, khép kín và kiên cố, phổ biến nhất là có hình chữ nhật hoặc hình tròn, với những bức tường đất nện chịu lực rất dày cao từ ba đến năm tầng và có thể chứa tới 800 người.
Các cấu trúc kiên cố bên ngoài được hình thành bằng cách nén đất, trộn với đá, tre, gỗ và các vật liệu sẵn có khác để tạo thành những bức tường dày tới 1.8m (6 feet ).
Người Khách Gia thường đặt những cành cây, dải gỗ và dăm tre vào tường để gia cố thêm cho chắc chắn.
Kết quả là tòa nhà có được hệ thống chiếu sáng và thông gió khá tốt, cộng thêm khả năng chống gió và động đất, cũng như ấm áp vào mùa đông và mát mẻ vào mùa hè.
Thổ lâu thường chỉ có một cổng chính, được bảo vệ bởi những cánh cửa gỗ dày 4–5 inch (100–130 mm) được gia cố bằng lớp vỏ ngoài bằng tấm sắt.
Bức tường bên ngoài bao gồm hai phần, phần dưới được xây từ các khối đá cắt hoặc sỏi sông được giữ lại với nhau bằng hỗn hợp vôi, cát và đất sét đến độ cao khoảng một hoặc hai mét, tùy thuộc vào mực nước lũ khu vực.
Tường đất nén xếp chồng lên nhau trên phần đá. Việc xây tường đất từ đất nén trộn với gạo nếp và gia cố bằng các thanh tre nằm ngang được mô tả đầu tiên trong tiêu chuẩn xây dựng Yingzao Fashi thời nhà Tống.
Cách tổ chức cộng đồng và việc sử dụng chung các phần của thổ lâu Phúc Kiến
Không giống như các công trình nhà ở khác trên thế giới với kiến trúc thể hiện sự phân cấp xã hội, thổ lâu Phúc Kiến thể hiện đặc điểm độc đáo là một mô hình nhà ở cộng đồng dành cho những người bình đẳng.
Tất cả các phòng đều được xây dựng có cùng kích thước, cùng loại vật liệu, trang trí bên ngoài giống nhau, kiểu cửa sổ và cửa ra vào giống nhau, không có “căn hộ áp mái” dành cho “giai cấp trên”.
Nhiều tiện ích và không gian trong thổ lâu đều được các cư dân sử dụng chung. Mỗi thổ lâu đều có giếng nước chung, đền thờ, khu vực tắm và cả nơi giặt giũ chung. Các gia đình cùng chia sẻ không gian và tiện ích này để đảm bảo sự tiện lợi và tiết kiệm tài nguyên.
Xem thêm >>>
Các cụm thổ lâu Phúc Kiến nổi tiếng
Cụm Chuxi Tulou (初溪土樓群)
Nằm ở huyện Yongding, thị trấn Xiayang, làng Chuxi. Cụm này bao gồm nhiều Thổ Lâu, trong đó Jiqinglou là một trong những Thổ Lâu lớn và lâu đời nhất, được xây dựng vào năm 1419.
Jiqinglou được xây dựng năm 1419, bao gồm hai vòng đồng tâm, 53 phòng mỗi tầng, vòng ngoài có 72 bậc thang.
Trấn Thành Lâu (振成樓)
Được biệt danh là “hoàng tử thổ lâu”, thuộc cụm Hongkeng Thổ Lâu. Nó nằm ở làng Hongkeng, thị trấn Hukeng của huyện Yongding.
Được xây dựng vào năm 1912 bởi thế hệ con cháu của một thương gia buôn thuốc lá giàu có. Đây là một thổ lâu kép, bao gồm vòng ngoài cao bốn tầng và vòng trong hai tầng.
Chengqilou (承啟楼)
Được biệt danh là “vua của thổ lâu,” nằm tại Làng Gaobei (Thị trấn Gaotou) của huyện Yongding. Chengqilou là một thổ lâu tròn khổng lồ có bốn vòng đồng tâm bao quanh điện thờ tổ tiên ở trung tâm.
Nó được xây dựng vào năm 1709, đây là một thổ lâu tròn khổng lồ với bốn vòng đồng tâm, vòng ngoài có đường kính 62,6 mét và cao bốn tầng, 288 phòng, mỗi tầng có 72 phòng.
Cụm Tianluokeng Tulou (田螺坑土楼群)
Nằm ở thị trấn Shuyang, làng Tian Luo Keng. Cụm này gồm năm thổ lâu lớn:
- Buyunlou: Xây dựng vào năm 1796, cao ba tầng, mỗi tầng có 26 phòng.
- Hechang: Ba tầng, hình tròn, xây năm 1930.
- Zhenchang: Ba tầng, hình tròn, xây năm 1930.
- Thụy Vân: Ba tầng, xây năm 1936, mỗi tầng có 26 phòng.
- Văn Xương: Ba tầng, hình bầu dục, xây năm 1966, mỗi tầng có 32 phòng.
Yuchanglou (裕昌樓)
Là một thổ lâu năm tầng nằm ở huyện Nam Kinh, làng Xiabanliao. Được xây dựng vào năm 1308 bởi gia tộc họ Lưu.
Thổ lâu này có năm tầng, cấu trúc gỗ ngoằn ngoèo, vòng ngoài có đường kính 36 m và có 5 tầng, tổng cộng 270 phòng.
Thổ Lâu Phúc Kiến là một ví dụ xuất sắc về sự sáng tạo và khả năng tổ chức của con người trong việc tạo ra không gian sống độc đáo và bền vững. Sự kết hợp giữa kiến trúc, văn hóa và cộng đồng đã tạo nên một di sản vô giá mà Trung Quốc và thế giới không thể bỏ qua. Chúng ta cần quý trọng và bảo tồn những tác phẩm nghệ thuật này để chúng có thể tiếp tục là nguồn cảm hứng và học hỏi trong tương lai.
>>> Khám phá thêm các địa điểm độc đáo khác tại trang “Di sản Thế giới“
